اخلاق رسانه‌ای

مقدمه

اخلاق رسانه‌ای اگر چه تابع اصول و قواعدی کلی و جهان شمول است، اما به سبب ریشه گرفتن آن از مجموعه ارزش‌های بطن جامعه، می‌تواند از جامعه و فرهنگی به جامعه و فرهنگ دیگر متفاوت و متغیر باشد. از این رو تدوین اصول کلی اخلاق رسانه‌ای به سادگی تدوین قواعد کلی حقوق رسانه‌ها نیست و در هر فرهنگ و جامعه‌ای، تعاریف و محدوده‌های خاص خود را دارد.

اخلاق حرفه‌ای بین‌المللی

«پیش‌نویس قواعد اخلاق حرفه‌ای بین‌المللی» توسط شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد تهیه شده است. در نتیجه‌ی این‌گونه اقدام‌های جهانی است که در حال حاضر انواع مقررات مربوط به اخلاق رسانه‌ای عملاً در شاخه‌های مختلف صنایع ارتباطات وجود دارد. در زمینه‌ی فعالیت‌های مختلف روزنامه‌نگاری، در صنعت نشر آگهی، روابط عمومی، نظرسنجی‌های مختلف، پژوهش‌های مربوط به بازار، تحریر مطالب و مقالات ورزشی و سایر زمینه‌ها، استانداردهای اخلاقی جا افتاده است و به آن عمل می‌شود.

خدمه‌ی مطبوعات و همه رسانه‌های دیگر اطلاع‌رسانی، باید جهت حصول اطمینان از این‌که اطلاعات رسیده توسط عموم، واقعاً صحیح باشد، اقدام کنند و هر کاری در توان آنهاست انجام بدهند. آنها باید همه‌ی اقلام اطلاعات را با حداکثر توان خود بازبینی کنند. هیچ حقیقتی عمداً تحریف نشود و هیچ‌گونه حقایق ضروری عمداً مخفی نگاه داشته نشود.

 استاندارد بالایی از رفتار حرفه‌ای مستلزم اعتقاد قوی به حصول منافع عمومی است. پی‌جوئی امتیازات شخصی و تشویق منافع خصوصی مغایر رفاه عامه، به هر دلیلی، ناقض رفتار حرفه‌ای است. افتراء، اهانت، بدنام کردن عمدی و اتهامات بی‌اساس و سرقت ادبی تخلفات جدی حرفه‌ای هستند. حسن‌نیت نسبت به عموم، اساس روزنامه‌نگاری صحیح است. هرگونه اطلاعات منتشره که مضرّ و نادرست باشد باید فوراً و بلافاصله تکذیب شود. شایعات و اخبار تائید نشده باید مشخص شود و رفتاری مناسب با همین حالت با آنها انجام شود.

فقط آن دسته از تکالیف که مطابق با کرامت و حیثیت حرفه‌ی روزنامه‌نگاری باشد باید بر عهده‌ی خدمه‌ی مطبوعات و سایر رسانه‌های اطلاع‌رسانی و نیز کسانی که در فعالیت‌های اقتصادی و تجاری مؤسسات اطلاع‌رسانی شرکت دارند، گذاشته شود و از آنها پذیرفته شود.

کسانی که اطلاعات یا تفاسیری را به عموم عرضه می‌کنند باید مسئولیت کامل آنچه را که منتشر کرده‌اند بر‌عهده بگیرند، مگر این‌که این گونه مسئولیت‌ها به‌طور آشکار در همان زمان انتشار رد شده باشد. سابقه‌ی افراد باید محترم شمرده شود و اطلاعات و تفاسیر مربوط به زندگی‌های خصوصی که احتمال دارد به سابقه آنها لطمه بزند نباید منتشر شود، مگر به نفع عامه باشد و این امر را باید از کنجکاوی عامه تفکیک کرد. چنانچه اتهاماتی بر علیه سابقه یا ماهیت اخلاقی افراد مطرح شود، فرصتی برای پاسخگویی باید داده شود. شرط احتیاط و دقت باید در مورد همه‌ی منابع رعایت شود. محرمانه بودن مطالبی که به‌طور محرمانه ابراز شده است باید رعایت شود و این امتیاز همواره باید مستند به حدود قانونی باشد.

وظیفه‌ی کسانی که وقایع مربوط به کشور خارجی را شرح می‌دهند یا تفسیر می‌کنند این است که دانش لازم را درباره‌ی آن کشور، به نحوی که گزارش‌دهی و تفسیر به صورت دقیق و منصفانه امکان‌پذیر باشد کسب کنند.

قواعد حاضر متکی به این اصل است که مسئولیت تضمین رعایت واقعی اخلاق حرفه‌ای بر عهده کسانی است که دست‌اندرکار حرفه‌ی روزنامه‌نگاری هستند، نه دولت. هیچ یک از مفاد این قواعد به نحوی تفسیر نخواهد شد که باعث توجیه دخالت دولت برای رعایت تعهدات اخلاقی مندرج در آن شود.

اعلامیه‌ی یونسکو

اصول اخلاقی که با اعلامیه‌ی « یونسکو درباره‌‌ی رسانه‌ها» و به‌وسیله‌ی اکثریت کشورهای عضو آن سازمان در سال 1983 با ده اصل تصویب شد، به ترتیب زیر است:

ـ حقوق خلق‌ها در مورد اطلاعات حقیقی

ـ بستگی روزنامه‌نگار به واقعیت عینی

ـ مسئولیت اجتماعی روزنامه‌نگار

ـ صحت عمل حرفه‌ای روزنامه‌نگار

ـ دستیابی و مشارکت مخاطبان در زمینه‌های اخبار و اطلاعات (حق جواب مخاطبان و وظیفه تصحیح روزنامه‌نگاران)

ـ احترام به زندگی خصوصی و شرافت انسانی

ـ احترام به منافع عمومی

ـ احترام به ارزشهای جهانی و گوناگونی فرهنگها

ـ از میان بردن جنگ و مصائب دیگر بشریت

ـ پیشبرد نظم نوین جهانی اطلاعات و ارتباطات

تعاریف و نظریات

دایره المعارف بین المللی ارتباطات

در دایره المعارف بین المللی ارتباطات، اخلاق رسانه‌ای زیر مجموعه ای از اخلاق عملی و یا حرفه‌ای دانسته شده است، که از ترکیب توصیف و تئوری تشکیل شده است. در این دایره المعارف آمده است: اخلاق رسانه‌ای شاخه‌ای جدید ولی مهم از اخلاق حرفه ای است. در قضاوت‌های معنوی سطوح تصمیم گیرنده در رسانه‌ها، اخلاق رسانه‌ای از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. البته حفظ اهمیت اصول و تئوری اخلاقی رسانه‌ای به طور منطقی دو روی یک سکه‌اند.

دفلور و دنیس

به طور کلی اخلاقیات رسانه‌ها در سه نقطه متمرکز است:
ـ درستی و انصاف و زیبایی در تهیه گزارش و سایر فعالیت‌های جنبی آن.
ـ رفتار‌ گزارشگران، مخصوصاً در ارتباط با منابع خبری.
ـ خودداری از درگیر شدن در برخورد منافع گروه‌های مختلف.

دیکسون

او مدعی است، فقدان توافق جهانی درباره هنجارهای اخلاقی از مشخصه‌های ارتباط جمعی هست و خواهد بود. در نتیجه بسیاری از مقررات اخلاقی که در این مورد وضع شده‌اند در بهترین شکل خود، تنها رهنمود‌های هنجاری هستند که بر هیچ فلسفه‌ی اخلاقی مشترکی مبتنی نیستند و روزنامه نگاران و ارتباط گران، بسته به موقعیت، به نحوی خاص با آنها روبرو می شوند. تصویب قوانین گسترده، برای اعمال چنین هنجارهایی که دوام و مقبولیت آنها مورد تردید است، بسیار غیر عملی است.

شن مک براید

 معنی و ارزش‌های منسوب به مفاهیمی چون اخبار، حقیقت، عنیت، آزادی و حق دانستن واقعیات، می تواند با توجه به شرایط خاص یا با توجه به نیازها و اولویت ها یک جامعه در یک برهه زمانی تغییر کند.

دیدگاه‌های مختلف نظریه پردازان

موقعیت‌گراییSituationiysm)) و یا اباحی‌گریAntinomianism)): که معتقد است مهم آن چیزی است که رسانه یا ارتباط‌گر میل دارد در یک لحظه خاص انجام دهد.

'ماکیاولی گرایی': که رفتار غیر اخلاقی را در مورد خاص به شرط آن که به ندرت و مخفیانه صورت گیرد مجاز می داند.

غایت‌گرایی  (Teleologism): که پیامد‌ها را تنها عوامل تعیین کننده دراخلاقی بودن عمل ارتباط گر می داند و به حاصل عمل بی‌توجه است.

 لذت‌گرایی ( Hedonism) : که معتقد است یک عمل صحیح رسانه‌ای عملی است که در خدمت منافع افراد بیشتری باشد.

خود‌گرایی (Egoism) : که معتقد است یک عمل صحیح رسانه‌ای عملی است که برای خود ارتباط گر لذت بخش و مطلوب باشد.

و گروه‌های دیگر که به نظر آنها، با وضع قوانین فراگیر در مورد اخلاقیات رسانه‌ای، رویکرد خبرنگاران به اخلاق رسانه‌ای، یک رویکرد واحد و از نظر قانونی ممکن خواهد بود.

اخلاق رسانه‌ای در اسلام

دیدگاه اسلام به اخلاق رسانه‌ای که در اصول، ارزش‌ها، فلسفه و ماهیت این دین الهی ریشه دارد، دیدگاهی عام و فراگیر و جهان شمول شمرده می‌شود که اگر چه منتسب به فرهنگی خاص به نام فرهنگ اسلامی است، اما به دلیل فطری بودن این دین، در برگیرنده‌ی تمامی اصول و فروع اخلاقی است که در زمینه رسانه‌ها مطرح شده است.

http://www.magiran.com/article.asp?AID=3480

اخلاق رسانه‌ای در مسیحیت

'ک.وینسترا' در مقاله‌ای با عنوان 'اخلاق ارتباطات: رویکردی بر مبنای مسیحیت' اصول معینی را برای تجزیه و تحلیل اخلاقی علم ارتباطات در نظر می‌گیرد :

1- اقتدار خداوند: که بیانگر رابطه‌ای است که میان انسان و خداوند در هنگام آفرینش حاصل شده است و این نقطه شروع تمامی ارتباطات بشری است.

2- انسان مخلوقی است هدایت شونده: این نظریه مستلزم به رسمیت شناختن تأثیر ارتباطات در هدایت زندگی دیگران است. به عقیده‌ی نگارنده تمامی ارتباطات بُعدی اخلاقی دارند، یعنی انسان را به‌سوی خداوند یا بر خلاف مسیر الهی به پیش می‌رانند.

3- احترام کامل نسبت به دیگران: این اصل مستلزم این است که هر کسی فرد دیگر را موجودی با هوش و اخلاقی ببیند.

4- ارتباطات در آفرینش : نگارنده در این اصل توضیح می‌دهد که آفرینش یا همان تصویر خداوند باید در هر رابطه وجود داشته باشد، یعنی در کنار هم بودن با تبعیت خداوند. دراین اصل آنچه که مهم است نقش ارتباطات و اخلاق در هدایت روند زندگی انسانها به سمت خداوند است.

او معتقد است که بر مبنای این اصول برقرارکنندگان ارتباط و کارگزاران رسانه‌ها قبل از هر عمل ارتباطی باید بررسیکنند که این ارتباطات مردم را به سوی خداوند حرکت می دهد یا خیر. (http://www.eprsoft.com/home/information/doc14.htm )

منابع:

 http://www.eprsoft.com/home/information/doc14.htm

http://www.magiran.com/article.asp?AID=3480