اخبار اینترنتی

اخبار اینترنتی

با معرفی شبکه جهان‌گستر به‌عنوان یک استاندارد اینترنتی در سال 1991، آغاز انتشار اخبار آنلاین در شبکه جهان‌گستر در اواسط دهه 1990، ایجاد پایگاه اطلاعات بین‌المللی کیدن مدیا لینک1 در سال 2006 که شامل لینکِ 18 هزار و 318 روزنامه و منابع خبری در سراسر جهان است، و پیدایش 70 میلیون وبلاگ2 و پادکست3 که یک‌دهم آن‌ها بر اخبار تمرکز دارند، می‌توان گفت که وب پذیرش گسترده‌ای یافته و به‌عنوان بستری برای تولید و توزیع خبر مورد استفاده قرار گرفته است و خبرنگاران حرفه‌ای و آماتور (یا همان «روزنامه‌نگاران شهروند»4) هر دو از آن استفاده می‌کنند. علاوه‌براین‌که هزاران رسانه خبری حرفه‌ای وب‌سایت‌هایی را راه‌اندازی کرده‌اند، میلیون‌ها کاربر فردی و گروه‌های خاصِ ذی‌نفع نیز از وب به‌عنوان وسیله پخشِ اخبارشان استفاده می‌کنند. بدین‌‌ترتیب، نشریات تجاری و دانشگاهی به‌نحو گسترده‌ای پژوهش‌های خود را بر روزنامه‌نگاریِ در فضای آنلاین متمرکز کرده‌اند که منجر به ایجاد رشته‌ تحقیقاتی شده است که به‌صورت پراکنده به یک یا چند جنبه از اخبار اینترنتی می‌پردازند. تأکید بر اخباری که جمع‌آوری، تولید و از طریق اینترنت پخش می‌شود، در پی آن است که آن را از سخت‌افزار کامپیوتر شخصی جدا کند، از دستگاه‌های تکنولوژیک مجزا سازد و از شبکه‌های دیجیتالی بی‌نیاز کند و بدین‌ترتیب تمرکز اختصاصی‌تری را بر روی روزنامه‌نگاری آنلاین به‌عنوان یک رویه متمایز اجتماعی امکان‌پذیر سازد.

روزنامه‌نگاری همواره مستقل از تکنولوژی بوده و هست، زیرا این حرفه برای کسب منزلت و وجهه عمومی و دسترسی به «مخاطبان عام»، بر تکنولوژی‌هایی برای جمع‌آوری، ویراستاری، تولید و پخش اطلاعات متکی است. از قرن هفدهم که نخستین روزنامه در اروپا ظاهر شد، تکنولوژی به روزنامه‌نگاری این امکان را داده است تا خود را حول فرض اساسی‌اش سازماندهی کند و اطلاعات عمومی مرتبط را به‌موقع و به‌روشی قابل استفاده ارائه دهد. اگر تاریخچه تکنولوژی روزنامه‌نگاری رسانه‌های جمعی را مورد بررسی قرار دهیم، می‌توانیم استدلال کنیم که قرن نوزدهم به رسانه‌های پخش تعلق داشته و قرن بیست‌ویکم به مولتی‌مدیاها یا چندرسانه‌ای‌های دیجیتال تعلق دارد. روزنامه‌نگاری به‌همین نسبت تحول یافته و حرفه‌ای شده است. تخصص در روزنامه‌نگاری مطبوعاتی توسعه یافته است، روزنامه‌نگاری رادیو‌ـ‌‌‌تلویزیونی و روزنامه‌نگاری آنلاین نیز به‌همین ترتیب دچار تحول شده است. در نخستین سال‌های قرن بیست‌ویکم، نوعی روزنامه‌نگاری چندرسانه‌ای در زمینه برنامه‌های آموزشی و کارآموزی و نیز در اتاق‌های تحریریه سازمان‌ها پدیدار شد. (Quinn, 2006).

 

مطالعات روزنامه‌نگاری آنلاین

مطالعاتی که به روزنامه‌نگاری آنلاین می‌پردازند از اواسط دهه 1990 پدیدار شده‌اند، چون اینترنت راه خود را به درون تحریریه و اتاق‌های خبر گشود و به ابزاری برای گزارشگری و نیز به بستری برای پخشِ اخبار تبدیل شد. پیمایش‌هایی در میان روزنامه‌نگاران چند کشور به‌نحو قانع‌کننده‌ای نشان می‌دهد که اکثریت وسیعی از روزنامه‌نگاران در حال حاضر از اینترنت به‌طور منظم برای کارهای روزانه‌شان استفاده می‌کنند. چندین پژوهشگر تأثیرات این روندِ اقتباس و پذیرش از جمله رویه‌های گزارشگری به کمک کامپیوتر5 (یعنی استفاده از اینترنت به‌عنوان وسیله گزارشگری) را بررسی کرده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که علاوه بر مزایای اینترنت (اطلاعات، منابع، کنترل و توازن بیشتر و دسترسی آزادانه به هر کدام از این‌ها)، بسیاری خبرنگاران و سردبیران از «همه‌جا حاضربودن»6 و همه‌کاره‌بودن اینترنت در گزارشگری روزانه، احساس نگرانی و خشم می‌کنند (Garrison, 2000). در ضمن، از «فنی‌شدن»7 یا «سایبرنتیک‌شدن»8 کار خبر نیز نگران هستند (Heinonen, 1999). جنبه دیگرِ مرتبط با گزارشگری به کمک کامپیوتر که بر تمامی روزنامه‌نگاران تأثیر می‌گذارد، خصوصیت متمایز اخلاقی است: چگونه با ارتباطات آنلاین مانند ای‌میل، پُست‌ها در گروه‌های خبری و تالارهای گفت‌وگو، وبلاگ‌ها و پیام‌های فوری برخورد بکنیم؟ در محیطی که تأیید اطلاعات شدیداً دشوار است و علت آن هم غالباً ارتباطات سریع است (Deuze and Yeshua, 2001). این موارد شامل اس‌ام‌اس9 و ام‌ام‌اس10 در موبایل نیز می‌شود. از نظر اکثر فعالان و پژوهشگران رسانه‌ای شایستگی و مورد پذیرش قرارگرفتن مسئله‌ای محوری در ارزیابی نقش اینترنت در روزنامه‌نگاری و مرتبط‌بودن و معناداربودن یا نبودن این نقش است. چندین بررسی نیز واقعیت نگران‌کننده‌ای را نشان می‌دهند که اینترنت با گزارشگری سریع فرایند خبر، گاهی مواقع حتی موجب می‌شود که روزنامه‌نگاران وقت بیشتری را در کامپیوتر خود صَرف کنند، به‌جای این‌که «به خیابان بروند». این‌گونه ملاحظات به تأکید بر نقش ابزاری رسانه‌های جدید در زمینه خبر کمک می‌کند. رویه‌ها و شیوه‌های جاافتاده انجام امور در اتاق تحریریه مورد تأکید قرار می‌گیرند و به این ترتیب ماهیت درهم‌گسیخته رسانه‌های جدیدی مانند اینترنت نادیده گرفته یا به‌حاشیه رانده می‌شود.

از اواخر دهه 1990، پژوهشگران شروع به ترسیم تغییرات صورت‌گرفته در شیوه شناخت سازمان‌های خبری در زمینه چگونگی ایجاد اتاق‌های خبر یا تحریریه‌های آنلاین کرده‌اند (Singer, 1998). اگر چه اکثر سازمان‌‌های خبری از اینترنت به‌صورت یک خروجی برای اخبارشان از اواسط دهه 1990 استفاده می‌کنند، اما بسیاری وب‌سایت خود را فقط به‌عنوان یک عامل تبلیغاتی برای رسانه اصلی چاپی یا پخشی خود تلقی می‌کنند. به‌دلیل اُفت تعداد مخاطبان سنتی، محبوبیت و برتر دانستن وب توسط جوانان جهان و علاقه روبه‌رشد در میان مبلغان برای بازاریابی از طریق چندرسانه‌ای و آگهی‌های آنلاین، سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی در زمینه روزنامه‌نگاری آنلاین صورت گرفته است (Boczkowski, 2004).

نوع چهارم روزنامه‌نگاری، به‌عنوان یک رویه‌ متمایز حرفه‌ای یا همان روزنامه‌نگاری آنلاین و مستقیم به‌صورت کم‌وبیش انحصاری برای شبکه جهان‌گستر تولید می‌شود و ما شاهد این نوع تولید شبکه‌ای و کاربر گرافیکی اینترنت به‌عنوان واسطه (ارتباطی آن) هستیم. روزنامه‌نگاری آنلاین از نظر کارکردی با سایر انواع روزنامه‌نگاری تفاوت دارد، زیرا از عامل تکنولوژیک به‌مثابه یک عامل تعیین‌کننده از نظر کارکردی و عملی استفاده می‌کند. درست مانند روزنامه‌نگاری در عرصه چاپ و رادیو و تلویزیون که قبل از آن وجود داشت. روزنامه‌نگار آنلاین ناگزیر به تصمیم‌گیری در مورد این است که کدام قالب‌های رسانه‌ای، گزارش معینی را بهتر بیان می‌کنند (چندرسانه‌‌ای‌بودن)11. ناچار است تا گزینه‌هایی را برای عامه مخاطبان‌اش بررسی کند تا آن‌ها بتوانند پاسخ دهند، تعامل کنند یا حتی مشتری بعضی گزارش‌ها شوند (تعاملی‌بودن)12 و به راه‌های متصل‌کردن متن رویداد یا گزارش خود با سایر گزارش‌ها، آرشیوها، منابع و امثال آن از طریق هایپرلینک‌ها بیاندیشد (فرامتن‌‌بودن)13. با اطمینان می‌توان گفت که عرصه روزنامه‌نگاری آنلاین در زمینه حرفه‌ای و دانشگاهی منزلت و جایگاه جداگانه‌ای به‌دست آورده است و افزون بر آن نهادهای وابسته به این عرصه‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز پژوهش، سازمان‌های حرفه‌ای و سازمان‌های خبری آن را مهم می‌انگارند.

عرصه مطالعات روزنامه‌نگاری آنلاین عمدتاً از طریق تمایزها و تفاوت‌هایی شناخته می‌شود که میان تولید، محتوا و مصرف اخبار و اطلاعات بر روی اینترنت ایجاد کرده است. این موضوع به عرصه پژوهشی گسترده‌ای که عمدتاً حاوی پیمایش و مصاحبه‌های عمیق با افراد حرفه‌ای رسانه‌های آنلاین (خبرنگاران، سردبیران، تولیدکنندگان) است منجر شده و البته کاربران نهایی را نیز به‌عنوان تحلیل‌محتوای وب‌سایت‌ها و صفحات خانگی در مقیاس بزرگ یا کوچک شامل می‌شود. مباحث تئوریک در مورد روابط تدریجاً ایجادشده بین رسانه‌های جدید و روزنامه‌نگاری، عموماً پیدایش قالب‌ها، گونه‌ها و رویه‌ها در روزنامه‌نگاری آنلاین را در نظر می‌گیرد و آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد و این بررسی برحسب این موضوع صورت می‌گیرد که چگونه این قالب‌ها، گونه‌ها و رویه‌ها کارکرد و اهداف روزنامه‌نگاری سنتی (چاپی) را به معارضه می‌طلب‌اند. برای مثال، چگونه نقش دروازه‌بانی، نقش روزنامه‌نگاری آنلاین در شکل‌دادن و حفظ اجتماع (مثل ایجاد و نگهداری وبلاگ‌ها و وبلاگ‌نویسان)، مؤلفه‌های دیجیتال خبرنگاری و روایتگری روزنامه‌نگاری یا نقش روزنامه‌نگاران آنلاین به‌عنوان یک گروه حرفه‌ای متمایز که کم‌وبیش در کنترل تولید و پخش محتوای خبری اتاق تحریریه و سردبیری موثر هستند را در بر می‌گیرد. از این‌رو، این عرصه نمی‌تواند فقط بررسی علمی و اجتماعی یک رویه به‌حساب آید. این عرصه به افرادی مربوط می‌شود که در بستر ساختارهای موجود و متحول، از جمله در بستر تکنولوژی‌های جدید و در حال پدیدارشدن، زندگی می‌کنند.

دستورالعمل پژوهشی روزنامه‌نگاری آنلاین و مطالعات اخبارِ اینترنتی به‌گونه‌ای سنتی بر این مطلب تأکید می‌کند که چگونه تولید محتوا و مصرف پیام‌های رسانه‌ای به‌صورت آنلاین تدوین می‌شوند و گسترش می‌یابند. برای مثال، جان پاولیک14 تأثیر رسانه‌های خبری بر اخبار و جامعه را برحسب چهار کاربرد متمایز شرح می‌دهد: چگونه بر محتوای خبر تأثیر می‌گذارد؟ چگونه بر ساختار صنعت رسانه‌ای و اتاق خبر تأثیر می‌گذارد؟ چگونه بر شیوه انجام فعالیت روزنامه‌نگاران تأثیر می‌گذارد؟ و چگونه بر روابط بین افرادِ درگیر در خبر، سازمان‌های رسانه‌ای، روزنامه‌نگاران، مخاطبان، رقیبان، تبلیغ‌گران و منابع تأثیر می‌گذارد؟ (Pavlik, 2001). این‌گونه رویکرد با عرصه وسیع‌تر رسانه‌های جدید و تحقیق اجتماعی مناسبت بیشتری دارد. این گفته لزوماً به این معنا نیست که کاربرد نظریه‌های «قدیمی» یا پارادایم‌های «کهنه» برای مطالعه روزنامه‌نگاری آنلاین غلط است. بلکه فقط به این معناست که محققان به‌صورت عمدی نقش اینترنت را در روزنامه‌نگاری مورد بررسی و تفسیر قرار می‌دهند و این کار را بر اساس نقشی که رسانه‌های جمعی به‌صورت سنتی در جامعه ایفاء کرده‌اند، انجام می‌دهند (Hall, 2001). در این زمینه مشخص، خصوصیات اصلی اخبار اینترنتی ـ هم‌گرایی، تعامل‌پذیری و ماهیت شبکه‌ای‌شده ـ تفسیر روزنامه‌نگاری آنلاین را بر اساس بخشی انحصاری از یک سیستم رسانه‌ای «جمعی» به معارضه می‌کشد.

 

گونه‌شناسی اخبار اینترنتی

اخبار اینترنتی به شکل‌ها و اندازه‌های بسیار زیادی دیده می‌شود. هر چند، سازمان‌های خبری گرایش دارند که برخی معاهده‌ها و آئین‌نامه‌ها را درباره طراحی و ساختار حضور آنلاین خود به‌اشتراک بگذارند، اما روش روزنامه‌نگاری آنلاینِ آن‌ها در فعالیت روزانه بر خصوصیات رسانه‌ای جدید تأکید متمایزی می‌گذارد. این تفاوت‌ها و شباهت‌ها را می‌توان در دو بُعد روزنامه‌نگاری سنتی و آنلاین ملاحظه کرد. تهیه و تحویل محتوا به مخاطبان توسط روزنامه‌نگاری سنتی و تعامل به‌عنوان خصیصه اصلی روزنامه‌نگاری آنلاین. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که روزنامه‌نگاران آنلاین (با امکان ارتباط و کنترل) به‌احتمال بیشتری از روزنامه‌نگاران آفلاین (بدون امکان ارتباط و کنترل) مسائل مرتبط با تعامل‌گری را (مانند ارائه یک فروم یا تالار گفت‌وگو برای بحث‌وجدل عمومی در مورد مهم‌ترین جنبه‌های شغلی‌شان) مورد توجه قرار می‌دهد. از این‌رو، اخبار اینترنتی بر روی طیفی قرار می‌گیرد که محتوای تولیدشده به‌صورت حرفه‌ای امکان اتصال‌پذیری عمومی را به‌وجود بیاورد. در مورد دوم، روزنامه‌نگاران در اصل به‌عنوان تسهیل‌کننده عمل می‌کنند تا افراد بتوانند مطالب و گزارش‌ها را با هم مبادله کنند. برای مثال، از طریق برگه‌های اظهارنظر با تالارهای بحث و گفت‌وگو، وبلاگ‌ها یا اخباری که توسط کاربر عرضه می‌شود. جنبه دیگر، سطح و میزان اخبار ارائه‌شده از طریق یک سایت خبری را معرفی می‌کند.

مباحث به‌صورت باز تا بسته صورت می‌گیرند، یک سایت وقتی «باز» محسوب می‌شود که به کاربر امکان می‌دهد در تفسیرها و مطالب ارسال‌شده (پُست‌ها) شرکت کند و آن‌ها را به‌اشتراک بگذارد و بدون مداخله فیلترینگ یا بدون تعدیل‌کردن آن‌ها را ارسال کند. در طرف دیگر این طیف، ارتباطات مشارکتی «بسته» وجود دارد که عبارت از سایتی است که کاربران می‌توانند در آن مشارکت کنند، اما اقدامات ارتباطی‌شان در معرض کنترل و تعدیل شدیدِ ویراستاران و سردبیران قرار دارد. در این زمینه امکان ترسیم چهار مقوله کم‌وبیش متمایز برای اخبار اینترنتی وجود دارد که با چهار نوعِ روزنامه‌نگاری آنلاین مطابقت دارد (Deuze, 2003):

1. سایت‌های خبری جریان اصلی15؛

2. سایت‌های نمایه‌ای و مقوله‌ای16؛

3. سایت‌های متا و تفسیری17؛ و

4. سایت‌های مشارکتی و مباحثه18.

گسترده‌ترین نوع اخبار اینترنتی، سایتِ اخبار رسانه‌های جریان اصلی است که عموماً گزینشی از محتوای گردآوری‌شده توسط سردبیری یا اتاق تحریریه را ارائه می‌دهد. محتوایی حداقلی که معمولاً فیلتر یا تعدیل می‌شود که این نوع را ارتباطات مشارکتی محدودشده می‌نامند. هایپرلینک‌ها بر روی سایت‌های این‌چنینی بیشتر گرایش به درون سایت دارند و فقط به سایر صفحاتی ارجاع می‌دهند که زیر چتر همان بِرند یا نشان تجاری قرار دارد. سایت‌های نمایه‌ای و مقوله‌ای عموماً توسط شرکت‌های مبتنی بر وب اداره می‌شوند، مانند بعضی موتورهای جست‌وجو، مؤسسات بازاریابی، ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی یا افرادی که به کسب‌وکار مشغول‌اند. در این‌جا، روزنامه‌نگاران آنلاین هایپرلینک‌هایی را به سایت‌های خبری موجود در هر کجای شبکه جهان‌گستر ارائه می‌دهند. آن هایپرلینک‌ها گه‌گاهی مقوله‌بندی می‌شوند و حتی تیم‌های سردبیری‌اش معرفی می‌گردند، از این‌رو عموماً محتوایی متراکم و ظاهری متنی پیدا می‌کنند. سایت‌های متا و تفسیری نیز حاوی نمونه‌های بی‌شماری از اخبار اینترنتی است که یا به‌صورت تالار گفت‌وگو عمل می‌کنند که حرفه‌ای‌ها و غیرحرفه‌ای‌ها در آن به مبادله و بحث در مورد اخباری که در جاهای دیگر به‌صورت آنلاین منتشر می‌شود، می‌پردازند یا یک خروجی برای اخبار به‌اصطلاح «جایگزین» و انتقادی عرضه می‌کنند که با اخبار مبتنی بر سود و اخبار جریان اصلی فرق می‌کنند. نوعِ آخر، سایت‌های مشارکتی و مباحثه هستند. مکان‌هایی که در آن‌جا هرگونه تمایز معناداری بین تولیدکننده و گزارشگر حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای خبر، یا تمایز بین رخداد یک موضوع و عقیده درباره آن از بین رود. از نظر نمونه‌های ملموس، عمل ترسیم خطوط با وب‌سایت روزمره روزنامه‌ها آغاز می‌شود (مانند نیویورک‌تایمز19 یا اُگلاب20) و سازمان‌های پخش خبر (مثل اخبار بی‌بی‌سی21 یا اخبار آنلاین ای‌بی‌سی22) و به اجتماعات مبتنی بر همکاری گروهی23 و روزنامه‌نگاری شهروندی (مانند نت‌آویسن24، اوه‌مای‌نیوز25، ویکی‌نیوز26 و جان‌جان27) ختم می‌شود.

میزان صراحت و صداقت اخبار اینترنتی همراه با تمرکز بر لینک و اتصال با دیگران در نوع سوم و چهارم سایت‌های خبری در بالاترین مرتبه قرار دارد که غالباً شبکه‌هایی بومی و محلی‌اند، در حالی‌که نوع اول و دوم به احتمال بیشتر نسبتاً بسته، از بالا‌به‌پایین هستند و عملیات خبری سازمان‌های رسانه‌ای را منعکس می‌سازند. توجه به این نکته اهمیت دارد که وقتی امکان و عنصر اتصال عمومی به عملیات یک سایت خبری از نوع ارتباط مشارکتی بسته با مخاطبان‌اش افزوده می‌شود، این سایت به‌طور کلی دچار تغییر می‌شود. همین مطلب در مورد سایتی نیز که کنترل سردبیری‌اش را بر ملاحظات ارتباطی از طریق مخاطبان کاهش می‌دهد یا از این کنترل دست می‌کشد، صدق می‌کند. به‌طور کلی، افزودن (یا کاهش) از بعضی مؤلفه‌ها و عناصر برای گونه‌شناسی سایت‌های خبری پیامدهایی را دربر دارد و در نتیجه بر شیوه ساخت خبر برای اینترنت نیز اثر می‌گذارد. چون اکثر خروجی‌های خبری اینترنت ادامه فعالیت سازمان‌های رسانه‌ای آفلاین هستند، می‌توان پیشنهاد داد که انواع متفاوت روزنامه‌نگاری آنلاین لزوماً موردی انحصاری یا بی‌نظیر بر روی وب محسوب نمی‌شوند. این گونه‌های روزنامه‌نگاری، در واقع بخشی از یک فرهنگ روزنامه‌نگاری موجود هستند که شیوه‌های گوناگون جدیدی را برای بیان خود در هویت‌های حرفه‌ایِ در حال ظهور آنلاین پیدا می‌کنند.

 

پی‌نوشت‌ها:

1. Kidon Media-Link: www.kidon.com

2. Weblog

3. Podcast

4. Citizen Journalist

5. Computer-Assisted Reporting (CAR)

6. Omnipresence

7. Technization

8. Cybernetization

9. SMS (Short Message Servic)

10. MMS (Multimedia Messaging Service)

11. Multimediality

12. Interactivity

13. Hypertextuality

14. John Pavlik

15. Mainstream News sites

16. Index & Category sites

17. Meta & Comment sites

18. Share & Discussion sites

19. www.bbc.co.uk

20. The New York Times

21. O Globo

22. ABC News Online

23. Collaborative Communities

24. Nettavisen

25. OhmyNews

26. Wikinews

27. JanJan

 

منابع و پیشنهادات برای مطالعه بیشتر:

Boczkowski, P. (2004). Digitizing the News: Innovation in Online Newspapers. Boston, MA: MIT Press.

Deuze, M. (2003). 'The web and its journalisms: Considering the consequences of different types of news media online'. New Media and Society, 5(2): 203-230.

Deuze, M. and Yeshua, D. (2001). 'Online journalists face new ethical dilemmas: report from the Netherlands'. Journal of Mass Media Ethics, 16(4): 273-292.

Garrison, B. (2000). 'Diffusion of a new technology: On-line research in newspaper newsrooms'. Convergence, 6(1), 84-105.

Hall, J. (2001). Online journalism: A Critical Primer. London: Pluto Press.

Heinonen, A. (1999). Journalism in the Age of the Net: Changing Society, Changing Profession, Doctoral Dissertation. Tampere: Acta Universitatis Tamperensis.

Pavlik, J. (2001). Journalism and New Media. New York: Columbia University Press.

Quinn, S. (2006). Convergent Journalism. New York: Peter Lang.

Singer, J. B. (1998). 'Online journalists: Foundations for research into their changing roles'. Journal of Computer-Mediated Communication, 4(1). from http://jcmc.indiana.edu/vol4/issue1/singer.html

 

*   Deuze, Mark (2008). 'Internet News'. In Wolfgang Donsbach (ed.), The International Encyclopedia of Communication (pp. 2445-2450). Malden, MA and Oxford: Wiley-Blackwell.