تیراژ دانشمند هیچ‌گاه به شفافیت امروز نبود

ماهنامه علمی و فرهنگی دانشمند از ابتدای انتشار خود تاکنون چندین بار دست به دست شده و در همه این سال ها یک ویژگی را با خود به همراه داشته است: 'گستره وسیع مخاطبان'. شاخص و امتیازی که طی صد سال اخیر کمتر نشریه ای آن را تجربه کرده است. اگرچه طبق پژوهش‌ها و تحقیقات میدانی موجود این طیف مخاطبان دارای علائق و تمایلات مختلفی بوده‌اند اما باز در یک ویژگی مشترک بوده‌اند: 'رهروان علم و دانش'. تقریبا در همه این دوره ها چه مخاطبانی که دانشمند را از طریق کیوسک های مطبوعاتی خریداری کرده و چه آنان که از طریق اشتراک سالانه آن را بدست آورده اند، رهروان و نوجویانی بوده اند که علم و دانش و آخرین دستاوردهای تکنولوژیک مهمترین نیاز آنان به شمار می‌آمده است. اما در سال های اخیر اگرچه این دو شاخص همواره علت اساسی فروش، جذب مخاطبان و تیراژ پرشمار دانشمند بوده اما باز هم نکات ظریفی وجود دارد که مخاطبان دوره های مختلف دانشمند را از هم متمایز می‌کند. به روایت اهالی مطبوعات، ماهنامه دانشمند در دوران پس از انقلاب به دو دوره مجزا تقسیم می‌شود: یکی سال های دهه شصت و دیگری اوایل دهه هفتاد تا به امروز. دوره اول را مشخصا علی میرزایی به همراه طیف وسیعی از نویسندگان آن سال ها نمایندگی کرده و در تب بحرانی جنگ مشتاقان عظیمی را به خود جلب نموده، دوره بعدی را سه مدیر دیگر که به ترتیب احمد فرمد، علیرضا کریمی و یعقوب مشفق آن را نمایندگی کرده اند. مهمترین ویژگی شاخص گروه اول آن بود که آنان مستقل از قرائت رسمی کشور به بازتاب رویدادها و اتفاقات علمی داخل و خارج کشور می‌پرداختند و کوشش داشتند که نگاه علمی بدون چارچوب های ایدئولوژیک حاکم بر جامعه را بازتاب دهند و گروه دوم اما دغدغه های ایدئولوژیک و قرائت رسمی حاکم بر کشور را چاشنی مباحث علمی می‌نمودند. در کنار این دغدغه، رنگین کمانی از طیف های مختلف فکری و عقیدتی نیز گرد هم می‌آمدند که در کنار مباحث علمی و آخرین دستاوردهای فنی و تکنولوژیک دلمشغولی های مذهبی خود را نیز در راه نشریه دنبال کنند.

یعقوب مشفق از آبان ماه  سال 85 بطور رسمی مدیریت ماهنامه دانشمند را بر عهده گرفت و اینک بیش از 5 سالی هست که مدیریت انتشار آن را تجربه می‌کند. او پیش از دانشمند کار در چندین نشریه سیاسی و اقتصادی را نیز تجربه کرده  اما آثار آن فعالیت‌ها هرگز به شهرت ماهنامه دانشمند نبوده است. آنچه که او را به عنوان نویسنده و روزنامه نگار به جامعه اهل اندیشه می‌شناساند گزارش‌ها و یادداشت های او در هفته نامه کیهان هوایی در سال های پیش از انقلاب است.

یعقوب مشفق در این گفت‌وگو اگرچه رازی را بر نمی گشاید و گره مهمی را باز نمی کند و تنها به روایت یکدست و معمولی از تجربه و فعالیت مطبوعاتی خود می‌پردازد اما در لابه لای سخنان او می‌توان روایت و  نگاه پیدا و پنهان قرائت رسمی را دریافت. او آخرین مدیر از نسل دوم پس از انقلاب است که به بازخوانی و بازتولید آن تجربه مشغول است.

***

* جناب آقای مشفق متولد کجا هستید؟ شغل و جایگاه گذشته شما چه بود؟ چگونه به مجله دانشمند آمدید؟

ـ بنده یعقوب مشفق متولد شهرستان لنگرود به سال 1335 هستم. تحصیلات دانشگاهی‌ام در رشته روزنامه‌نگاری بود، و از دانشکده علوم ارتباطات در مقطع لیسانس فارغ‌التحصیل شدم. از سال 1354 به مدت 6 سال سابقه کار در هفته‌نامه کیهان هوایی و روزنامه کیهان دارم و تا رده معاون دبیر بخش سیاسی روزنامه کیهان خدمت کردم. در سال 1366 به عنوان کارشناس انتشارات به استخدام بنیاد مستضعفان درآمدم و از آن زمان در سمت‌های گزارش‌گر ماهنامه بنیاد، سردبیر خبرنامه بنیاد، مدیر‌ ارتباط با رسانه‌‌ها در روابط عمومی بنیاد، سردبیر هفته‌نامه بنیاد بودم و همزمان به عنوان دبیر بخش گزارش ماهنامه جانباز نیز کار کردم. مدت 8 سال از بنیاد به گمرک ایران و وزارت امور اقتصادی و دارایی مامور شدم و به عنوان مدیر کل روابط عمومی وزارتخانه مشغول به کار بودم. بعد از پایان دوره ماموریت، به بنیاد مستضعفان بازگشتم و به علت رشته تحصیلی و سوابق کاری و تجربی در کار مطبوعاتی و انتشاراتی به عنوان مدیر مسوول ماهنامه دانشمند منصوب شدم.

* در گذشته تا چه اندازه از ماهنامه دانشمند اطلاعاتی داشتید؟

ـ از زمانی که در بنیاد مستضعفان مشغول به کار شدم با مجله دانشمند آشنا بودم (1366) و در موارد ضروری همکاری‌های مشترک بین روابط عمومی بنیاد مستضعفان و دانشمند وجود داشت.

* وضعیت کنونی ماهنامه دانشمند را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

- ماهنامه دانشمند مجله‌ای علمی و عمومی است و دارای شخصیت ممتازی در بین مخاطبان و خوانندگان خویش است. سابقه زیاد و نام نیک آن برجستگی‌ خاصی به آن بخشیده به همین دلیل همیشه با استقبال روشنفکران و تحصیلکردگان کشور مواجه بوده است. این نام نیک کماکان باقی است، هر چند در دوره‌های مختلف فراز و فرود‌هایی داشته است. ویژگی دانشمند استمرار در انتشار و پای‌بندی به اصول کاری خویش در حوزه علم و فناوری است و هیچ‌گاه این اصول را رها نکرده و همچنان بدان متعهد است.

* تصویری که از یک ماهنامه علمی دارید چیست؟

ـ همان طور که عرض شد ماهنامه دانشمند مجله‌ای علمی عمومی است و وظیفه خود می‌داند دستاورد‌های جهان دانش و فناوری را به زبان ساده‌تر به مخاطبان ارایه کند. نشریات علمی تخصصی زبانی پیچیده دارند که عموما برای متخصصان قابل فهم است، اما دانشمند همیشه تلاش کرده است به بیانی ساده، عموم جامعه از جمله قشر تحصیلکرده را با دستاورد‌های جدید علم در حوزه‌های مختلف آشنا سازد. من فکر می‌کنم این جزء وظایف ذاتی روزنامه‌نگاری علمی است. یعنی ساده‌سازی مفاهیم و مقولات علمی برای درک بیشتر عموم مخاطبان.

* الان با چه موسسات علمی ارتباط و همکاری دارید؟

ـ ما از همکاری با موسسات علمی، دانشگاه‌ها، موسسات پژوهشی و شرکت‌هایی به اصطلاح امروزی 'دانش بنیان' استقبال می‌کنیم و با تعدادی از آنها همکاری داریم. بسیاری از آنها جزو مشترکین و مخاطبان دانشمند هستند و همیشه هم آماده هستیم این همکاری‌ها را توسعه دهیم.

* به عنوان مدیر مسئول روند تغییر قیمت مجله دانشمند طی این سال ها چگونه بوده است؟

ـ اگر منظور قیمت روی جلد مجله باشد ما هر سال مطابق نرخ رسمی تورم پیشنهاد تغییر قیمت می‌دهیم که مصوب و اعمال می‌شود.

* چند درصد از افراد شما حقوق ثابت می‌گیرند؟

ـ بعضی از همکاران،‌حقوق ثابت دریافت می‌کنند و بعضی مشاغل دیگری دارند که به صورت حق‌التحریر با ما کار می‌کنند. تعداد حقوق بگیران ثابت 8 نفر و تعداد پرسنل اداری 4 نفر هستند.

* چند نویسنده حق التحریر دارید؟ حق التحریرها تا چه اندازه کفاف زندگی یک نویسنده علمی را می‌دهد؟

ـ تعداد پرسنل حق‌التحریر زیاد و متغیرند. در مورد کفایت دستمزد‌ها برای تامین معاش نویسندگان باید اذعان کنم که خیر. فکر می‌کنم این موضوع درباره همه روزنامه‌نگاران در کل مطبوعات صدق می‌کند و اصولا باید قبول کنیم روزنامه‌نگاری در میان مشاغل موجود، شغل نان و آب‌داری نیست به همین دلیل روزنامه‌نگاران عموما دو شغله یا برخی چند شغله‌اند!

* تیراژ مجله دانشمند چرا در این همه سال ها تغییر نکرده است؟ وضعیت اشتراک ها در چه مرحله ای است؟

ـ تیراژ دانشمند در سال‌های اخیر همواره روند صعودی داشته و فکر می‌کنیم وضعیت تیراژ دانشمند هیچ‌گاه به شفافیت و رونق امروز نبوده است. البته جا دارد باز هم بهتر شود که تلاش ما این است این روند روبه‌رشد ادامه یابد. در بخش اشتراک دانشمند هم رشد داشتیم و اگر خدمات پست گران‌تر نشود، امید به ارتقاء بیشتری هم می‌رود.

* تیراژ  نشریه تغییر نیافته اما دانشمند و مقالات آن بازتاب کمی در جامعه دارند. دلیل آن را چه می‌دانید؟

ـ درباره تیراژ گذشته دانشمند آمار مستندی وجود ندارد. هر چند اعداد و ارقام مختلفی بیان می‌شود. براساس تحقیقاتی که آقای دکتر محسنیان راد استاد علوم ارتباطات و همکارانشان در گذشته درباره مجلات علمی انجام داده‌اند تیراژ دانشمند را در بهترین شرایط 20 هزار نسخه برآورد کرده‌اند که هرچند آن هم تخمین است ولی به هر حال در چارچوب یک پژوهش علمی  بیان شده است. بنده هم تحقیق کردم ولی مستندات مشخصی پیدا نکردم که نشان دهنده دقیق تیراژ گذشته مجله باشد. به همین دلیل از چند سال پیش تصمیم گرفتم تیراژ دانشمند را در صفحه شناسنامه آن درج کنیم و فکر می‌کنم از معدود مجلاتی باشیم که تیراژ را شفاف اعلام می‌کنیم. استقبال مخاطبان از دانشمند مؤید آن است که مطالب آن مورد استفاده و توجه خوانندگان قرار می‌گیرد.

* آیا دانشمند آگهی هم دریافت می‌کند؟

ـ بله. مجله دانشمند آگهی هم دریافت می‌کند.

* هیچ وقت به این صرافت افتاده‌اید که از نویسندگان قبلی دعوت کنید برایتان بنویسند؟

ـ در شروع دوره فعالیت خود در دانشمند با بیشتر نویسندگان قدیمی که شماره تلفن و یا نشانی از آنها داشتیم تماس گرفتیم و از آنها دعوت به همکاری مجدد کردیم. برخی منت گذاشتند و همکاری را مجددا شروع کردند و بعضی هم به دلایلی مانند گرفتاری، بیماری و یا کهولت سن عذر‌ خواستند. اما راهنمایی‌هایی هم داشتند که توفیق امروز دانشمند را مرهون آن راهنمایی‌ها می‌دانیم. ما از همه این دوستان سپاسگزاریم و برای آنان آرزوی سلامت و بهروزی داریم.

* هیچ وقت به این فکر کردید  که جشنی یا سالگردی برگزار کنید و از همه نویسندگان دانشمند دعوت کنید؟

ـ بله. این فکر وجود دارد و ان‌شاءالله و به یاری خداوند در آینده اجرایش می‌کنیم.

* بازخوردهای ماهنامه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ـ بازخورد‌ها به وسیله تلفن‌، نامه‌، نظر‌سنجی‌ها، ملاقات‌های حضوری، مراجعه خوانندگان به سایت دانشمند و یا ارسال نامه‌های الکترونیک ارزیابی می‌شود.

*اگر یک جایگاه دیگری با حقوق و مزایای بهتری به شما پیشنهاد شود آیا تمایل خواهید داشت دانشمند را ترک کنید؟

ـ من کارمند رسمی بنیاد مستضعفان و تابع ضوابط اداری این نهاد هستم. هرجا که ضرورت باشد، خدمت خواهم کرد.