مصاحبه یعنی پرسش و پاسخ، پرسشی که از سوی مصاحبه کننده مطرح می‌شود و مصاحبه شونده به آن پاسخی می‌دهد. وقتی ما می‌خواهیم مصاحبه‌ای انجام دهیم اعم از تلفنی، حضوری و یا کتبی قبل از هر چیز باید طراحی سئوال داشته باشیم و به سئوالاتی که برای یک موضوع خاص داریم فکر کنیم...
اشاره- بهاره جلالوند: وقتی صحبت از گفت‌وگو یا مصاحبه به میان می‌آید، آنچه از ذهن می‌گذرد سئوال و جواب درباره یک موضوع است. در واقع همه مصاحبه را با سئوال و جواب می‌شناسند و همین مسئله ظاهر مصاحبه را ساده جلوه می‌دهد در حالی که مصاحبه زیر و بم های بسیاری دارد. اگر چه داشتن دانش برای کشف این زیر و بم ها کمک بسزایی می‌کند اما هیچ چیز جای تجربه را نمی تواند بگیرد. «فریدون صدیقی» استاد و پیشکسوت روزنامه نگاری با ما همراه شد تا تجارب ارزشمند خود را با شما در میان بگذارد.
[زمان: 5:37]
مصاحبه یعنی پرسش و پاسخ، پرسشی که از سوی مصاحبه کننده مطرح می‌شود و مصاحبه شونده به آن پاسخی می‌دهد. وقتی ما می‌خواهیم مصاحبه‌ای انجام دهیم اعم از تلفنی، حضوری و یا کتبی قبل از هر چیز باید طراحی سئوال داشته باشیم و به سئوالاتی که برای یک موضوع خاص داریم فکر کنیم. طرح سئوال یکی از مهم‌ترین بخش های مصاحبه است ومی توان گفت که موفقیت و یا شکست مصاحبه در گرو سئوالات ما ست.
سئوال، تابعی از شرایط !
طراحی سئوال در مصاحبه حضوری، مکتوب و تلفنی با هم تفاوت دارد در واقع سئوال تابعی از شرایط و روش مصاحبه است.برای مثال وقتی مصاحبه کننده می‌خواهد مصاحبه تلفنی بگیرد تعداد مشخصی پرسش اولیه دارد و برای گرفتن پاسخ فرصت زیادی ندارد چرا که مصاحبه‌های تلفنی معمولا کوتاه هستند. به طور کل طراحی پرسش تابعی از شرایط ، زمان، موقعیت و مکان مصاحبه است.پس مصاحبه کننده باید برای طرح پرسش به نوع مصاحبه توجه کافی داشته باشد.
چند نوع پرسش؟!
پرسش هایی که در مصاحبه مطرح می‌شوند 2 نوع هستند، پرسش های اولیه و ثانویه که هر کدام ویژگی خاص خودشان را دارند. پرسش اولیه پرسشی است که برای شروع مصاحبه از آن بهره می‌گیریم و هدف مندترین سئوالات ما از این نوع هستند. هدف از طرح پرسش (چه ثانویه چه اولیه) رازگشایی از موضوعی خاص است. پرسش ثانویه هم پرسشی است که از خلال پاسخ های مصاحبه شونده صورت می‌گیرد و از نظر من بهترین نوع مصاحبه، مصاحبه ای است که با پرسش ثانویه پیش برود. معمولا با طرح پرسش های ثانویه می‌توان از موضوع رازگشایی کرد و با آن سطح سواد، فهم، هوش و تسط مصاحبه شونده را نسبت به موضوع سنجید. پرسش ثانویه باعث می‌شود که در مصاحبه کشش و بحث به وجود بیاید و اگر طرح پرسش ثانویه به خوبی انجام شود به راحتی می‌توان مصاحبه شونده را به سمت بحث برد و از درون صحبت های مصاحبه شونده به اهداف مورد نظر رسید.
آفت کشی از مصاحبه!
این‌که مصاحبه کننده ای بیاید و 10 پرسش را بر روی کاغذ بنویسد و از روی آن ها بخواند، واقعا غم انگیز است.این دسته از مصاحبه کنندهها عنصر فعالی نیستند و هیچ مصاحبه شونده ای آن ها را جدی نخواهد گرفت. یک مصاحبه کننده حرفه‌ای تنها برخی از سئوالات اولیه و اصلی را یادداشت می‌کند که موضوع اصلی را از یاد نبرد. این جاست که اهمیت طرح پرسش ثانویه صد چندان می‌شود و مصاحبه کننده در جایگاه نماینده مخاطب قرار می‌گیرد. همان‌طور که اشاره شد با طرح پرسش ثانویه می‌توان مصاحبه را تبدیل به مباحثه کرد و با طرح این نوع پرسش ها به مصاحبه خیزش وحرکت درونی بخشید. پرسش ثانویه وقتی صورت می‌گیرد که مصاحبه کننده آمار و اطلاعات کافی در رابطه با موضوع داشته باشد.
اهمیت شناخت مصاحبه شونده
شاید به ذهن برخی از مصاحبه کنندهها این موضوع برسد که مصاحبه را با مهم ترین سئوال شروع کنند یا با سئوال کم اهمیت‌تر؟! خوب در جواب باید گفت که این مسئله به شناختی که ما از مصاحبه شونده داریم بر می‌گردد و میزان این شناخت در مصاحبه شونده‌های مختلف متفاوت است. گاهی مصاحبه با سئوالات کلیشه‌ای و نرم آغاز می‌شود که مصاحبه شونده را به دام بیاندازد. گاهی مصاحبه‌کننده حرفه ای مصاحبه را با طرح مهم ترین سئوال آغاز می‌کند که بتواند از موضوع رازگشایی کند و گاهی مصاحبه با طرح یک سئوال تنش زا آغاز می‌شود و در همه این ها شناخت از مصاحبه شونده بسیار مهم است.
دلایل ایجاد تنش
همان‌طور که قبلا هم گفته شد مصاحبه کننده نقش بازیگر- کارگردان را دارد و باید مصاحبه را به خوبی مدیریت کند وقتی ایجاد تنش کرد باید به این نکته توجه کند که تنش ایجاد شده به مصاحبه آسیبی نزند. البته در این رابطه موارد استثنایی هم وجود دارد و باز این مسئله به شناخت از مصاحبه شونده بر می‌گردد. برای مثال برخی مصاحبه کنندهها با شناختی که از مصاحبه شونده دارند ایجاد تنش می‌کنند که بتوانند به رازگشایی و افشا گری از سوی مصاحبه شونده برسند.برخی دیگر از مصاحبه کنندهها به عمد تنش ایجاد می‌کنند که مصاحبه قطع شود و بتوانند از قطع مصاحبه نفع ببرند و مصاحبه شونده را آدمی تلخ جلوه دهند. پس باید برای مصاحبه سناریو داشته باشیم آن هم نه یک سناریو بلکه چند سناریو که در مواقع اضطراری بتوانیم از آن ها بهره بگیریم.
اگر به بن بست خوردیم!
این‌که مصاحبه کننده با شناخت از مصاحبه شونده سئوال تنش زا بپرسد کافی نیست شاید در آن روزی که شما اقدام به پرسیدن سئوال تنش‌زا می‌کنید مصاحبه شونده با همسرش دعوا کرده باشد و یا هزار و یک جور اتفاق برایش افتاده باشد.به عبارت روشن تر این‌که اگر مصاحبه شونده آدم نرم خویی است نمی تواند دلیلی باشد که بدون ارزشیابی او اقدام به پرسیدن این نوع سئوالات کنید. فرض را بر این می‌گذاریم که پرسیدن سئوال تنش‌زا مصاحبه را به سمت و سویی بردکه به گونه ای با بن بست مواجه شد، در چنین شرایطی باید سریعا سناریوی جدیدی طرح کرد و جلوی قطع مصاحبه را گرفت. مثلا می‌توانید به مصاحبه شونده بگویید: «ببخشید امروز برای من روز خوبی نبوده است و زمانی که می‌خواستم از خانه بیرون بیایم با یکی از اعضای خانواده ام درگیر شدم یا این‌که وقتی داشتم به کودک فال فروش پول می‌دادم، پول هایم را قاپید و خیلی عصبانی شدم و ته مانده‌های آن عصبانیت هنوز با من هست، به همین دلیل اگر سئوالی مطرح کردم که موجب رنجش شما شد عمیقا عذر خواهی می‌کنم.»
استفاده از چنین سناریو هایی که منجر به نجات مصاحبه شما شود،هیچ اشکالی ندارد چرا که بازهم تاکید می‌کنم مصاحبه کننده بازیگر- کارگردان است.
باز هم ادامه دارد
طرح سئوال برای مصاحبه پر است از نکته‌های ریز و درشت و نباید برای یادگیری تکنیک های آن عجله کرد چرا که طرح سئوال درست می‌تواند مصاحبه را جذاب و خواندنی کند. عکس این مسئله هم مصداق دارد و طرح سئوالات نادرست و غیر حرفه‌ای می‌تواند مصاحبه را با شکست مواجه می‌کند از همین رو می‌توانید در شماره بعدی مطالب بیشتری در رابطه با سئوال و موضوعات مرتبط با آن یاد بگیرید.
