انواع منبع خبری

اشاره: مطلب حاضر ازکتاب گزارش و اصول بین المللی روزنامه‌نگاری اثر 'فرمان عبدالرحمان' انتخاب شده است. این کتاب 176صفحه‌ای، شامل مجموعه‌ای از مطالب ارائه شده در کلاس های درس روزنامه‌نگاری موسسه غیر دولتی روزنامه‌نگاری جنگ و صلح *، تجربه های آموزشی نویسنده در دوره آموزشی شبکه الجزیره و کتاب راهنمای روزنامه‌نگاری آزاد اثر' دیبرا پوتر' آمریکایی است.
نویسنده مطلب پیش رو کرد زبان و اهل استان سلیمانیه عراق بوده و ازسال 1991 میلادی به صورت حرفه ای به روزنامه‌نگاری مشغول است. وی کتاب فوق را راهنمایی عملی و نظری برای علاقه‌مندان به این حرفه می‌داند.

***

به عنوان مقدمه: دستیابی به خبر برای روزنامه‌نگار، کاری آسان نیست به همین خاطر باید، روزنامه‌نگار، شخصی ماهر، دارای شم خبری و با سلیقه باشد. اولین منبع خبری برای روزنامه‌نگار، گوش‌ها و چشم‌هایش هستند به این معنی که باید گوشی شنوا، تیز وبا تحملی داشته باشد تا از شنیدن صحبت های مردم بی حوصلگی نشان ندهد و به این‌که شهروندان چه می‌گویند، چگونه آن‌را بیان می‌کنند و آنچه که در دلهایشان به هر دلیلی نگه می‌دارند، گوش فرا دهد، همچنین چهارچشمی باید مراقب هر رویدادی باشد.

انواع منبع خبر

با تمام این وجود به طور کلی، خبر از منابعی به دست می‌آید که در ادامه به ترتیب اهمیت در موردشان به صورت مختصربحث خواهیم کرد.

1-  منابع اصلی

منابع اصلی بهترین منابع به شمار می‌آیند که عبارتند از منابعی که خودشان دوست دارند که سراغ آنها بروی تا اطلاعات بیشتر و تازه در مورد رویداد ارائه بدهند این منابع به 6 دسته  زیر تقسیم می‌شوند

1-1-  منابع تخصصی:عبارتند ازمنابعی که در هنگام روبرو شدن با موضوع های تخصصی باید سراغشان رفت مانند سازمانهای حکومتی، سازمان آمار، پلیس، متخصصان رسمی.

2-1-  اسناد: تمام اسناد رسمی (دارای مهر و امضا و شماره) که رویدادها را تائید یا رد کنند یا مساله‌ای را به اثبات برسانند.

3-1-  بیانیه ها واطلاعیه های مطبوعاتی:خلاصه مطالبی است که از طرف سازمان مرتبط با موضوع به صورت بیاینه منتشر می‌شود.با این حال با توجه به این‌که در این بیانیه ها، تمام جزئیات مطرح نمی‌شوند باید روزنامه‌نگار، به صورت ویژه پیگیر موارد مطرح شده ومطرح نشده احتمالی آنها باشد.

4-1- افرادی که خود بخشی از رویداد هستند؛ این افراد نقش اصلی در رویداد دارند و روزنامه‌نگار می‌خواهد خبر را در مورد آنها آماده کند در نتیجه، بخشی از منابع اصلی ما را تشکیل می‌دهند.مثلا پلیس هایی که در دستگیری باندی تبهکار از نزدیک نقش داشته اند.

5-1- قربانیان رویداد:منظور افرادی است که در اثر حادثه ورویدادی، ضرر مالی، جانی یا حیثیتی می‌بینند یا به خاطر اتفاق یا رویدادی دچار ضرر می‌شوند.

6-1- شاهدان رویداد.

2- منابع مستقل

یک قانونی طلایی در روزنامه‌نگاری می‌گوید: زمانی روزنامه‌نگارمی تواند از درستی اطلاعات به دست آمده، اطمینان حاصل کند که در خبر از دو منبع مستقل استفاده کرده باشد. منظور از منبع مستقل - که بیشتر در روزنامه‌نگاری تحقیقی و به ویژه بررسی گزارش ها و خبرهای حساس کاربرد دارند- ، به دست آوردن اطلاعات در مورد رویداد از دو منبع مختلف است به شیوه ای که هردو منبع، صحت رویداد را تائید کنند. برای مثال ؛ اگر روزنامه‌نگار از منابع (الف وب ) استفاده می‌کند باید منبع الف، اطلاعاتش را از منبع ب کسب نکرده باشد و بلعکس . یا هم منبع الف وب، اطلاعتشان را از یک منبع مثلا(ج) نگرفته باشند. بلکه می‌باید منبع الف، اطلاعتش را از منبع ج و منبع ب، اطلاعتش را منبع (د) کسب کرده باشد. مانند نمودار زیر:

الف                                                                                        ج

ب                                                                                           د

3- منابع متضاد: گاهی روزنامه‌نگار در کسب اطلاعات با منبع متضاد و نامشخص روبرو می‌شود به شیوه ای که چرایی و چگونگی رویداد نزد مخاطب، نامشخص جلوه می‌کند که در این حالت سوژه‌ای دیگر برای روزنامه‌نگار نیز خلق می‌شود به عنوان نمونه؛ وزیر داخلی یک کشور از تجاوز به مرزها توسط سربازان مسلح کشور همسایه خبر می‌دهد در صورتی که وزیر دفاع، به خبرنگار می‌گوید این سربازان مسلح نبوده اند. در چنین مواردی خبرنگار می‌تواند به عنوان سوژه ای (ناهماهنگی بین وزارتخانه ها) به آن بپردازد. با وجود این موارد، باید روزنامه‌نگارضمن آوردن منابع متفاوت، ابهام را برای مخاطب از طریق کسب اطلاعات صحیح برطرف کند.

4- منابع دست دوم: منابعی را شامل می‌شود که قبلا در رسانه‌ها، منتشر شده اند وبرای مخاطب تازگی و اهمیت ندارند این منابع، همچنین کتابها، مقاله ها و اسناد چاپ شده را در برمی گیرند.از ضعف های استفاده از این منابع، نشان دادن تنبلی روزنامه‌نگار و کنترل اطلاعات چاپ شده از قبل است.

5-منابع نامشخص: منابعی را دربر می‌گیرند که به هر دلیلی نمی‌خواهند اسمشان در خبر بیاید. منابعی هستند که در بیشتر اوقات، اطلاعات مهمی در مورد رویداد به خبرنگار ارائه می‌دهند که فاش نکردن اسم منبع از اهمیت خبر می‌کاهد به همین دلیل روزنامه‌نگار در این مواقع این سوال را همیشه از خود بپرسد که دلیل این‌که منبع نمی خواهد، نامش در خبر درج شود چیست؟با این حال، قاعده کلی این است که هر چند اطلاعات بسیار مهم باشد ولی روزنامه‌نگارباید در برابر گرفتن اطلاعات از منبع به شرایط فاش نکردن اسم وی رضایت ندهد. با وجود این می‌توان در صورت عدم فاش کردنن نام منبع، بر سر استفاده از عنوان های کلی مسئولیت، با منبع به توافق رسید مثلا؛ بنویسیم استادی از دانشکده علوم انسانی دانشگاه سلیمانیه بهتر است تا بنویسیم منبعی از دانشگاه سلیمانیه.

با تمام این مواد آوردن نام منبع در خبر ضروری است مگر در حالت‌های زیر؛

الف -  منبع دارای اطلاعات بسیار مهمی باشد که در اختیار هیچ رسانه دیگری قرار داده نشده است.

ب - تنها راه انتشار اطلاعات، عدم افشای نام منبع باشد. ( مورد الف وب از دستورالعمل های روزنامه نیویورک تایمزاست).

ج- در صورت آشکار شدن نام منبع، زندگیش در خطر بیفتد.

د- اطلاعات منبع، قابل اطمینان و خودش آدم قابل اعتمادی باشد.

ه- دلیل عدم افشای نام منبع در خبر آورده شود.

سئوالات مهم واصلی که روزنامه‌نگار هنگام استفاده از منابع خبربا آنها روبرو می‌شود:

یک نکته: قبل از ورود یک نکته را متذکرشوم و آن این است که ضروری است؛ روزنامه‌نگار مانند تمام شهروندان، دانستن اطلاعات را یک حق برای خود قلمداد کند همین‌طور وی در هنگام کسب اطلاعات از طریق منابع، باید رعایت حقوق و قوانین کشور و موضوع را در نظر داشته باشد، از این موارد مهمتر، این است که او، نباید به گدای اطلاعات تبدیل شود.

1- چرا منبع خبر، این اطلاعات را در اختیار تو قرار می‌دهد؟

2- چه عاملی، منبع خبر را ترغیب می‌کند تا اطلاعات در اختیار تو قرار دهد؟

3- منبع خبر، اطلاعاتی را که در اختیار تو قرار می‌دهد، از چه طریقی کسب کرده است؟

4- منبع خبر به چه دلیل در مورد رویداد، اظهار نظر می‌کند؟ارتباط وی با موضوع چیست؟

5- آیا اطلاعات غلط در اختیار منبع خبر، قرار داده نشده است؟

6-آیا منبع مورد نظر، در مورد رویداد، بهترین ومهمترین اطلاعات  را دارد؟

7-چرا این منبع را انتخاب کرده اید؟

8- آیا انتخاب منبع  به دلیل ارتباط ودسترسی آسان با وی است؟

9- آیا منبع دیگری وجود دارد که اطلاعات مهمتری را در اختیارت بگذارد؟

10- آیا مخاطبان به این منبع اعتماد می‌کنند؟

11- آیا استفاده نکردن از این منبع یا از دست دادن وی، بر روی بخشی از اطلاعاتی که منتشر می‌شود تاثیر می‌گذارد؟

12- بین تو و منبع چه ارتباطی(دوستانه، کاری و...) وجود دارد؟

13-آیا با تمام افراد مرتبط با رویداد می‌توانید، گفت‌وگو کنید؟

آموزش

سخنگوی وزارت داخلی کشور عراق، به شما(خبرنگار ) می‌گوید؛ پلیسی بر اثر شلیک گلوله از سوی افراد شرکت کننده در تظاهرات، زخمی شده است و پلیسی دیگر نیز در گفت‌وگو با شما این خبر را تائید می‌کند.

سوال: آیا اطلاعات فوق از این دو منبع، صحت دارد و قابل اطمینان است؟

جواب: این اطلاعات مشکوک است زیرا منابع فقط منبع های رسمی دولت هستند و با تظاهر کنندگان و شاهدان رویداد صحبت نشده است همچنین از کجا مطمئن شویم که اطلاعات وزارت از طریق پلیس، کسب نشده باشد و از کجا مطمئن شویم که این خبری نیست که پلیس از طریق آن می‌خواهد، ضمن جلوگیری از تخریب و دفاع خود، دولت را نیز به سمت حرکات تند، ترغیب کند.

راه حل:1-  به محل رویداد بروید وبا افراد مطمئن محل که شاهد رویداد بوده‌اند، گفت‌وگو کنید.2- با بیمارستان تماس بگیرید تا اطمینان حاصل کنید از این‌که آیا پلیسی زخمی پذیرش شده است.3- به محل رویداد بروید و به دنبال آثاری از حادثه چون خون و پوکه باشید. 4- با تظاهر کنندگان  صحبت کنید تا بدانید که آنها در مورد رویداد چه می‌گویند و اگر برای تدارک و آماده کردن خبر نتوانستید این کارها را انجام دهید در اخبار از مواردی مبهم چون ((این اتفاق افتاد)) استفاده  نکنید بلکه بنویسید: فلان منبع می‌گوید که این اتفاق روی داد.

منبع:

عبدالرحمان، فرمان. ستوری وبنه ما نیوده وله تیه کانی کاری روژنامه گه ری، عراق، شهر هولیر، انتشارات مکریانی، چاپ اول، 2008/6/1 ،صص  34- 26 

*این موسسه (IWpR)  بعد ازسقوط صدام درسال 2003، به مدت پنج سال به برگزاری دوره های روزنامه‌نگاری برای روزنامه‌نگاران این کشور اقدام کرد. شبیه این دوره ها در دیگر کشورهایی که دوره جنگ را تجربه کرده اند، برگزار شده است.

خانم 'سوزانا فیشر' آلمانی، مسئول برگزاری این دوره‌ها که مقدمه کتاب بالا رانوشته است، کار روزنامه‌نگاری را خدمت به اجتماع می‌داند و روزنامه‌نگار را فردی قابل اطمینان، بی طرف، راستگو و ریزبین توصیف می‌کند و معتقدست؛ درجایی که اطمینان، باور واحترام وجود داشته باشد همه افراد می‌توانند از رسانه های آزاد بهره بگیرند.  

ترجمه از کردی: ابراهیم محمدحسینی