تفکر جانبی: ذهن روزنامه نگار وب

اشاره: مهارت‌ها و مقتضیات روزنامه‌نگاری در فضای وب موضوع فصلی از کتاب جیمز گلن استووال،‌ استاد روزنامه‌نگاری دانشگاه آلاباماست که تا کنون چهار قسمت آن از نظرتان گذشته است. در بخش نخست با عنوان 'گزارشگری برای وب'، تمایزات کلی گزارشگری در وب با رویه‌های قبلی مورد بحث قرار گرفت. بخش دوم به شرایط رشد یک گزارشگر توانا و کارآمد در فضای وب اختصاص داشت. در بخش سوم؛ منابع اطلاعاتی روزنامه‌نگاران تشریح شد .در بخش چهارم موضوع سرعت به عنوان اساس روزنامه‌نگاری وب مورد بررسی قرار گرفت و اکنون در بخش پنجم و پایانی این مقاله تفکر جانبی بعنوان ذهنیت روزنامه نگاروب تشریح وبررسی شده است باهم می‌خوانیم.

***

 به  سئوالات اساسی که یک روزنامه نگار باید به آنها پاسخ دهد، فکرکنید:

       چه کسی؟ افراد مهم در مطلب چه کسانی هستند؟ برای این که مطلب دقیق و واقع بینانه باشد، لازم است که به همه افراد مرتبط با موضوع پرداخته شود؟ آیا ارائه اطلاعات پیشینه مربوط به شخصیت ها  به مخاطب کمک می‌کند تا مطلب را بفهمد؟

       چه چیز؟ جریان و رخداد اصلی چیست؟ کدام رخدادها و عملکردها اهمیت کمتری دارند؟ چه اطلاعاتی می‌تواند زمینه و مفهوم بیشتری برای چیستی مطلب فراهم کند؟

       چه وقت؟ حادثه کی اتفاق افتاد ؟ترتیب رخداد چگونه بود و چگونه  به مخاطب مربوط می‌شود؟ آیا رخداد یک مورد از مجموعه رخدادها یا نتیجه مجموعه ای از رخدادهاست؟

       کجا؟ مسئله کجا اتفاق افتاد؟ چیزی در باره محل حادثه موجود است که  ممکن است بر مطلب تاثیر بگذارد؟

      چرا و چگونه؟ آیا دلایل اساسی درباره چرایی یک رخداد وجود دارد که مخاطب  برای درک  بهتر باید آن را بداند؟ آیا رویه ها یا فرآیندها برای مطلب مهم است؟

روزنامه نگاران  رسانه های سنتی معمولا نمی توانند به خاطر محدودیت زمان و مکان به تمام این سئوالات پاسخ دهند. در نتیجه یاد می‌گیرند افکار خود را در یک مقاله 500 کلمه ای یا یک  مطلب خبری30 ثانیه ای محدود کنند. اما اگر می‌توانستند به تمام این سئوالات حتی برای مطالب روزمره پاسخ بدهند، چه می‌شد؟!

به مثالی که در ادامه می‌آید، توجه کنید. یک مربی  خارجی و مشهور تیم فوتبال به شهر شما می‌آید تا با باشگاه محلی صحبت کند . گزارشگر روزنامه برخی اطلاعات مربوط به پیشینه مربی را جست وجو می‌کند تا عملکرد اخیر او را بررسی نماید و مطمئن شود که وی به تمام مسایل و جوانب مربی گری اشراف دارد. گزارشگر ممکن است یک مطلب پیش نویس کوتاه در باره این مربی  بنویسد. او در جلسه سخنرانی مربی  در باشگاه شهر حاضر می‌شود و یادداشت های دقیقی که برای نوشتن مطلب به سبک هرم وارونه لازم است، تهیه می‌کند.  ممکن است یک ضبط صوت و دوربین نیز به همراه داشته باشد و یا شاید روزنامه  یک عکاس برای پوشش  سخنرانی بفرستد.  گزارشگر ممکن است بعد از سخنرانی با مربی صحبت کند و چند سئوال در باره مطالب گفته شده، بپرسد. او  همچنین با مسئول و یا فرد دیگری در باشگاه صحبت می‌کند تا عکس العمل آنها را نسبت به حضور مربی بسنجد.

گزارشگر تلویزیون تجهیزات کافی برای تصویر برداری با خود می‌برد تا یک تصویر مناسب از سخنرانی مربی جدید فوتبال بگیرد و  مصاحبه کوتاهی قبل و یا بعد از سخنرانی با او خواهد داشت. گزارشگر ، تحقیقات پیش زمینه کافی انجام می‌دهد تا در خصوص مسایل یا مناقشات احتمالی قبلی سئوال کند. او تصاویر و گزارشها را کنار هم می‌گذارد تا دقیقه به دقیقه آن را گزارش کند و برای پخش یک برنامه  نیم ساعتی آماده کند.

در هر دو مورد، وقتی مطلب چاپ یا مخابره می‌شود، کار تمام شده است.  مطلب یک آغاز و پایان دارد .و جریان خبر عمودی است.

 برای روزنامه نگار وب اما تفکر باید جانبی باشد. روزنامه نگار وب باید بپرسد: مطلب چگونه می‌تواند گسترش پیدا کند؟

کار روزنامه نگار وب با گزارشگر روزنامه و تلویزیون از برخی جهات یکسان است. چون قالب مورد استفاده روزنامه نگار وب_  مثل سبک هرم وارونه یا ساختار واحد نمایشی- همان است که روزنامه نگار سنتی استفاده می‌کند. اما روزنامه نگار وب باید فراتر از این قالب ها فکر کند.

قبل از این که اولین مطلب یا پیش نویس نوشته شود،  روزنامه نگار  وب  آدرس سایت هایی را که اطلاعاتی در باره مربی دارد، بدست آورده و آنها به صورت پیوندهایی در پیش نویس قرار می‌دهد. روزنامه نگار وب هم چنین منابع تصویری و سایت های اختصاص داده شده به مربی را که ممکن است تصاویر قابل استفاده داشته باشد، پیدا می‌کند. اکثر مربی های بزرگ فوتبال سایت اختصاصی دارند که شامل گا لری عکس می‌باشد و  برای چنین استفاده هایی ایجاد شده است.

برای پوشش سخنرانی، روزنامه نگار یک دوربین دیجیتال، دوربین ویدیویی، ضبط صوت ویا ترکیبی از این تجهییزات را با خود می‌برد و یک مطلب در باره سخنرانی، برای ارسال و یا  پخش در وب آماده می‌کند . به علاوه گزارشگر ممکن است مجبور شود یکی از چند اقدام زیر را انجام دهد:

• یک نمایش اسلاید از تصاویر حضور مربی در محل و تصاویری که از وب سایت ها و منابع دیگر پیدا کرده، ایجاد کند. هر کدام از این تصاویر نیاز به توضیح دارند. معمولا چیزی در حدود 25 تا 75 کلمه لازم است. روزنامه نگار ممکن است مجبور شود این تفسیر را ضبط نموده و صدا و تصویر را با هم ترکیب کند.
• فیلم ویدئویی سخنرانی مربی را بگیرد ، آن را به یک کلیپ 45 ثانیه ای تبدیل و با یک مقدمه بعدا به مطلب اضافه کند.
• اگر مربی از اظهار نظرهای آماده برای سخنرانی استفاده کند، روزنامه نگار باید رونوشت آن را برای ضمیمه کردن به مطالب تهیه نماید.
• اگر مربی کتابی در مورد فلسفه خود از زندگی منتشر کرده است ( که اکثرا چنین کتابی دارند)، روزنامه نگار به وب سایت کتاب یا احتمالا یکی از ناشران اصلی که فروش کتاب را بر عهده دارد، اتصالی ایجاد می‌کند و نقدهای کتاب را پیدا نموده و آنها را در صفحه اطلاعات کتاب قرار می‌دهد.
• روزنامه نگار می‌تواند یک خلاصه اخبار در باره موقعیت شغلی مربی، شامل مسابقاتی که به عنوان بازیکن در آن حضور داشته، مدرسه هایی که در آن مربی گری کرده، مسابقات قهرمانی که برده و رکوردهایی که بدست آورده است ، ارائه دهد. این اطلاعات می‌تواند به سایت مراکز ورزشی که مربی در آنها کار کرده ، متصل شود.
• روزنامه نگار می‌تواند یک صفحه تبادل نظر ایجاد کند تا خوانندگان بتوانند نظرات خود را در مورد گفته های مربی، بخصوص نکات قابل بحث، ارائه نمایند . این واکنش ها ، واکنش های دیگری را ایجاد نموده و تبادل نظر برای چند روز ادامه پیدا می‌کند.

روزنامه نگار وب می‌تواند تمام این کارها را انجام دهد. او دیگر محدود به فضای کم در روزنامه یا زمان بسیار اندک در رادیو و تلویزیون نیست ، یک روزنامه نگار وب با مهارت  و خلاقیت بالا از این رسانه برای ارائه طیف وسیعی از اطلاعات با اهداف گوناگونی مانند خشنود نمودن یا شگفت زده کردن خوانندگان، استفاده می‌کند.

البته  در این میان مسایلی نیز وجود دارد. اولین نکته مسئله ای قدیمی است که  روزنامه نگار همیشه با آن مواجه  است: چه اطلاعاتی در باره موضوع  در دسترس است؟ در مثال حضور مربی و برنامه سخنرانی در باشگاه شهر فرض بر این است که  اطلاعات فراوانی وجود دارد. این امر احتمالا  به صورت موردی اتفاق می‌افتد و همیشه اطلاعات، بخصوص اطلاعات روزآمد  به سادگی به دست نمی آیند. شاید تصاویر جدید مربی  روی وب نیامده ، ممکن است مربی  متن آماده نداشته باشد و یا مانع ضبط اظهاراتش شود.

مسئله دیگر شفاف و قابل درک کردن تمام اطلاعاتی است که احتمالا برای انتشار و پخش خبر مفید است.  گزارشگران همیشه از وقت، خلاقیت و یا دانش لازم برای ارتقای مطالب خود، به روش هایی که در بالا ذکر شد،  برخوردار نیستند.

تفکر جانبی مهارتی است که گزارشگران باید آن را پرورش دهند و یکی از راههای آن تجربه است. هر گزارشگر خوبی مستمرا به منابع مفید و ثمربخش مراجعه می‌کند. به عنوان مثال شما تمایل دارید تا دوباره به افرادی رجوع کنید که  برای مطالب قبلی به شما اطلاعات داده اند. به همین ترتیب  روزنامه نگاران وب برای توسعه و گسترش اطلاعاتشان در مورد یک رخداد، فهرست مناسبی از منابع ، وب سایت ها و فنونی که می‌توانند در گسترش مطالب خود  استفاده کنند، را تهیه می‌نمایند.

یک آغاز سریع برای گسترش منابع، همکاری و تشریک مساعی است. همراهی فرد دیگری در آشتفتگی فکری زمان تهیه مطلب، یک راه خوب برای بدست آوردن ایده ها و اطلاعات است. همکار گزارشگر، سردبیر و یا حتی یک دوست علاقمند که  مواردی را در باره مطلب  می‌داند و یا  ایده ای دارد که شما به آن فکر نکرده اید،  فرصت های خوبی توسعه اطلاعات هستند.

سومین مسئله که مهم تر از بقیه نیزمی باشد، این است که  روزنامه نگار وب  با تفکر جانبی،  آنچه را که جهت بیان مناسب مطلب لازم است، برای خود ترسیم می‌کند.  وب اجازه می‌دهد روزنامه نگار کارهای زیادی انجام دهد .  البته این بدان معنا نیست که همه این کارها باید انجام شود. ارائه اطلاعات به بهترین نحو و قابل فهم ترین شکل، یک کار فکری است. گزارشگران باید به اطلاعات و روشهای دسترسی به آن آگاه باشند. جاناتان دوب ناشر  cyberjournalist.net و سردبیر msnbc.com  می‌گوید روزنامه نگار باید به اقدامات لازم برای روش مناسب ارائه اطلاعات، فکر کند. به همین منظور او پسشنهاد می‌کند برای ارائه مطالب در قالب مناسب به ترتیب زیر عمل شود:

    -  از چاپ برای تشریح استفاده کنید.

      -  چند رسانه ای ها را برای نمایش بکار ببرید.

      - از ارتباطات دوسویه اینترنتی برای اثبات مطلب و تعامل استفاده نمایید.

 یک مسئله دیگر برای روزنامه نگار وب سازماندهی حجم زیاد اطلاعات و قالبهای بیان آن است. اگر طیفی از اطلاعات وجود دارد، چگونه می‌توانید مطمئن شوید که خواننده آنها را می‌بیند و سرگردان نمی شود . در بخش بعد در باره لایه بندی اطلاعات بحث می‌کنیم. طراحی وب سایت -موردی که گزارشگر ممکن است با آن درگیر شود- به حل این مسئله کمک می‌کند. یک  طراحی مناسب  مسایل و مشکلات را پیش بینی نموده و راهکارهای از پیش تعیین شده ای  ارائه می‌دهد. اما حتی بهترین برنامه ریزی ها نمی تواند تمام تصمیماتی را که  روزنامه نگار باید درباره ارائه اطلاعات اتخاذ کند،  پیش بینی نماید.

مسئله پنجم - و یک مورد بسیار عملی-، منابع شخصی روزنامه نگار است. او تا چه اندازه باید زمان و انرژی برای گسترش مطلب صرف کند؟ این مسئله کمی نیست. حتی وقتی با رسانه ای مانند وب  و تصورات مربوط به آن سر و کار داریم، زمان و مکان ارائه مطلب برای آنچه روزنامه نگار می‌تواند انجام دهد، محدود است. روزنامه نگار وب باید  وقت و توانایی هایش را مدیریت کند،  همان طورکه تمام روزنامه نگاران دیگر این کار را انجام می‌دهند.

مسئله ششم نیز یک مورد عملی است. آیا مطلب ارزش کارهای در نظر گرفته شده را دارد؟  چه مطالبی نیازمند گسترش تفکر جانبی هستند؟ سازمانهای خبری مجموعه ای از اولویت ها را برا اساس آنچه فکر می‌کنند برای خوانندگان مهم و قابل توجه است، توسعه می‌دهند. آنها از این اولویت ها برای تصمیم گیری در باره این که کجا منابع خود را صرف کنند ، تعیین  این که چه چیز برای خوانندگان مهم است ، چه نوع مطالبی جنبه خبری دارند - به عنوان مثال چه مطالبی آنقدر قابل توجه هستند که خوانندگان خودشان می‌خواهند با آن درگیر شوند، استفاده می‌کنند.

تفکر جانبی فراتر از یافتن اتصالاتی به اطلاعات مربوط به یک مطلب است. این مفهوم  الگویی از مهارت ها و ملاحظات را که باید ماهیت دوم روزنامه نگار وب  شود  و همچنین فنون گزارشگری را که برای بهره گیری کامل روزنامه نگار وب از رسانه لازم است، شامل  می‌شود.

لایه بندی اطلاعات

 تمام رسانه ها اطلاعات را به روشی لایه بندی می‌کنند. به عنوان مثال آنها ، حداقل در آغاز کار، بیش از تلاش برای ارائه یک باره تمام اطلاعات در مورد یک موضوع، آن را به صورت خلاصه بیان می‌کنند.

روزنامه ها بخش تیتر، روتیتر، خلاصه تیتر و میان تیتر دارند. همچنین تصاویر ،گرافیک  و دیگر تمهیدات را برای ارائه اطلاعات تهیه می‌کنند و یک ستون فرعی در کنار مطلب اصلی می‌گذارند. برنامه های پخش خبر تلویزیونی، تیزر (صحنه نما)  نشان می‌دهند و قبل از پرداختن به اصل مطلب، بخش معرفی دارند،  کتب و مجلات حاوی فهرست مندرجات ، فصلها وعناوین مقالات هستند. لایه بندی به خوانندگان و بینندگان سرنخ و نشانه هایی از محتوای مطالب را می‌دهد، بدون آن که مجبور باشند کل مطلب را بخوانند یا تمام برنامه را ببینند.

لایه بندی دو هدف مهم دارد:  کمک به رسانه برای سازماندهی اطلاعات و کمک  به خواننده برای تصمیم گیری در مورد بررسی عمقی یا سطحی  مطلب. به همین دلیل برای هر رسانه ای مهم است که اصول لایه بندی را دنبال کند.

لایه بندی از طریق وب،  بخصوص در کمک به سازماندهی اطلاعاتی که  می‌توان در باره یک مطلب ارائه داد، ویژگی دیگری نیز پیدا می‌کند. وب بیش  از هر رسانه ای می‌تواند اطلاعات رادر حجم بیشتر و در طیف گسترده ای از قالب ها ارائه دهد. لایه بندی مناسب نه تنها به خوانندگان فرصت می‌دهد تا محتوای مطلب را بفهمند، بلکه هم چنین امکان جست و جو در بسته مطلب را فراهم می‌نماید، تا از مطلب به اندازه نیاز اطلاعات بگیرند.

  لایه بندی بر اساس منطق دیداری و متنی است که با کمک آن خواننده  می‌فهمد  اطلاعات از چه جنبه ای فصل بندی شده است. در منطق متنی  مسیر یا ترتیب اطلاعات از  مهم ترین تا کم اهمیت ترین، جالب ترین تا معمولی ترین، جوهره و اساس مطلب تا اطلاعات جنبی، دنبال می‌شود. در منطق دیداری مسیر و ترتیب اطلاعات  از بزرگ  (با حداقل متن )تا کوچکتر ( با حد اکثر متن و یا دیگر اجزاء) قرار دارد.

در یک روزنامه، لایه های مطلب از تیتر( حروف بزرگ، حداقل متن) تا  میان تیتر و بدنه متن ( حروف کوچک، حداکثر متن) ارائه می‌گردد. در وب لایه بندی می‌تواند دقیقا  ترتیب و توالی استاندارد روزنامه را دنبال کند. اما الزامی برای رعایت آن نیست. معمولا آغاز مطلب مانند روزنامه با یک تیتر است  و اغلب با همان الگو (معماگونه و به صورت مختصر) نوشته می‌شود.

  بسیاری از وب سایت های خبری  از یک فرم استاندارد استفاده می‌کنند که شامل یک تیتر و خلاصه است. خلاصه با لید فرق می‌کند. خلاصه اطلاعاتی را در باره کل مطلب ارائه می‌دهد و لید روی مهم ترین اطلاعات متمرکز می‌شود. خلاصه می‌تواند در مجاب کردن خواننده بکار رود. به عنوان مثال به او نشان می‌دهد که مطلب اطلاعات قابل توجهی دارد.

 تمام وب سایت ها کاربرد تیتر و میان تیتر را در لایه بندی مطلب دنبال نمی‌کنند. برخی، اتصال هایی به خلاصه  در قسمت های دیگر بسته مطلب و خود مطلب اصلی فراهم می‌کنند. بقیه اتصال هایی به تصاویر و یا ستون های فرعی در آغاز  مطلب می‌گذارند.

 یک روش معروف لایه بندی قرار دادن اتصال به قسمتهای دیگر مطلب درون  مطلب اصلی است. به طور بصری این اتصالات معمولا فرم استانداردhtml - متن آبی زیر خط دار- هستند. اما وب سایت می‌تواند اتصال ها را به صورت متفاوت نشان دهد. منطق دیداری لایه بندی باید  در سراسر وب سایت یکسان باشد. چون خواننده ها هنگام گشت و گذار در سایت به آن روش وابسته می‌شوند.

گزارشگران چاپی به ندرت  با تیتر، میان تیتر یا صفحه آرایی مرتبط می‌شوند. آنها اطلاعات را جمع آوری نموده، مطلب را می‌نویسند و به سردبیر ارائه می‌کنند.فرد  دیگری تیتر و میان تیتر را می‌نویسد  و صفحه را طراحی می‌کند.

روزنامه نگاران وب بهرحال باید با مفهوم تفکر جانبی و لایه بندی اطلاعات  به عنوان بخشی از فرآیند گزارشگری آشنا شوند ، در حین جمع آوری اطلاعات  در باره جای مناسب این اطلاعات در یک بسته مطلب، فکر کنند، اطلاعات بیشتری در قالبهای مختلف  ایجاد نموده  و  در مورد  چگونگی ارائه اطلاعات به خوانندگان کنترل مضاعف داشته باشند. آنها باید به چیزی ورای ارائه یک مطلب صرف به مخاطبشان فکر کنند و دورنمای گسترده تر ارائه اطلاعات  را در نظر داشته باشند.

نتیجه

همانطوری که روزنامه نگاری وب توسعه می‌یابد، روزنامه نگاران باید در گزارشگری ، فنون  نگارش و در طرح افکارشان کارآزموده تر شوند . پوشش اخبار جدید کماکان نیاز فوری و مستمر خواهد بود. چون مخاطب انتظار دارد از آنچه که گزارشگر می‌داند، آگاهی یابد. پوشش سایر خبرها نیز باید دقیق تر و کامل تر باشد، چون مخاطبان  وقتی یک وب سایت خبری را می‌بینند،  انتظار تجربه ای متفاوت و غنی را دارند .

نیاز اولیه تمام روزنامه نگاران ، سهولت استفاده از زبان است، که تغییر هم نخواهد کرد. این امر در حقیقت ارزشمندتر هم خواهد شد .گزارشگران مجبور خواهند بود از قالبهای متعددی استفاده نمایند و باید هرچه سریعتر و به شکلی موثر در استفاده از این قالبها و زبانی که با آن کار می‌کنند به اطمینان برسند.

- Source: WEB JOURNALISM: Practice and promise of a New Medium /James Glen Stovall, 2004